در گفتگو با مجموعۀ تلاشگر بخش دیالیز صفاقی بیمارستان امام خمینی اهواز:
ـ معصومه خانی (کارشناس پرستاری و متخصص دوره پرستاری بیماران دیالیز صفاقی و مسئول بخش دیالیز صفاقی بیمارستان امام خمینی اهواز)
ـ مرجان نورعلی جولک (کارشناس پرستاری و متخصص دوره پرستاری بیماران دیالیز صفاقی)
(حوزۀ پوشش: تمام استان خوزستان)
مصاحبه گر: محمود طیّب
ویرایش و تنظیم متن: ریحانه طیب
ـ (رسانۀ فردا) : بخش تخصصی دیالیز صفاقی بیمارستان امام خمینی اهواز از مراکز مهم درمان نارسایی های کلیوی می باشد که از سال ۱۳۸۷ آغاز به کار کرده است. دیالیز صفاقی آسان ترین و مناسب‌ترین و کم عارضه ترین روش دیالیز در درمان بیماری های نارسایی کلیه است.
بخش دیالیز صفاقی در کنار بخش درمانی همودیالیز از کلیدی ترین مراکز مهم درمان بیماریهای کلیوی در استان خوزستان است.
این بخش با تلاش های مداوم خانم معصومه خانی به عنوان مسئول بخش و همکاری خستگی ناپذیر خانم مرجان نورعلی جولک به عنوان پرسنل این بخش تا کنون توانسته است بیماران بسیاری را از مرگ نجات داده و زندگی دوباره ای را به آنها هدیه کند.
پزشک مسئول این بخش خانم دکتر فاطمه حیاتی ـ فوق تخصص نفرولوژی و از پزشکان برتر در حوزه درمان بیماری های نارسایی کلیه و مجاری ادراری ـ است که همگی صبورانه در حال خدمت رسانی به بیماران استان هستند.
روش درمانی دیالیز صفاقی، درمان آسان و راحتی برای آن دسته از بیمارانی است که روش درمانی همودیالیز(دیالیز خونی) با سیستم بدنی آن ها سازگار نیست.
در این گفت و گو با درمان دیالیز صفاقی و اهداف و روش های آن آشنا می‌شویم.
ـ با درود و سپاس فراوان از اینکه وقت خودتون رو در اختیار ما گذاشتید. بفرمایید دیالیز صفاقی به چه معناست و تاریخچه ای کوتاه از آن در جهان و ایران بیان کنید.
دیالیز از نظر لغوی به معنای تجزیه و جدا کردن است و در مفهوم طبی آن به عنوان عملی جهت جایگزینی عملکرد دفعی کلیه و روشی جهت جدا کردن مواد زاید و ناخواسته از خون و خروج نهایی از بدن می باشد.
دیالیز صفاقی یکی از روش‌های درمان بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی (ESRD) است که دچار ضعف عملکرد هر دو کلیه شده اند. عمل دیالیز در این روش از ورای یک غشای نیمه تراوا که پریتوئن یا صفاق نام دارد و در فضای شکم میان دیواره معده و دیواره شکم قرار دارد، انجام می شود و چون عمل جداسازی سموم از خون و دیالیز توسط عضوی از بدن (پرتیوئن) انجام می شود این روش درمان طبیعی و سازگاری بیشتری با بدن انسان دارد. درمان به روش دیالیز صفاقی در دنیا از حدود ۶۰ سال پیش کمابیش شروع شده و به تدریج با پژوهش‌ها و تلاش محققان و پزشکان متعدد پیشرفت‌های زیادی نموده است.
در حال حاضر درمانی مطرح و قابل قبول در جهان محسوب می شود. در ایران نیز بیش از ۳۰ سال از شروع این درمان می گذرد و اولین مرکز دیالیز صفاقی ایران در شهر مشهد افتتاح گردید. با مشاهده نتایج خوب این درمان برای بیماران End Stage و پیگیری های سایر پزشکان نفرولوژیست، مراکز دیگری در مشهد و تهران و دیگر شهرهای بزرگ کشور راه‌اندازی گردید و شرکت داروسازی ثامن مشهد به عنوان تولیدکننده محلولهای دیالیزی مورد نیاز مراکز و همچنین شرکت کار و اندیشه در تهران آموزش پرستاران حرفه ای جهت راه‌اندازی این بخش‌ها نقش چشمگیر و قابل توجهی داشته و دارند و سمینارهای سالانه دیالیز صفاقی با موضوعات به روز دنیا نیز جهت ارتقای دانش و خدمات پرستاری در حیطه دیالیز صفاقی جهت آموزش پرستاران کل کشور برگزار می کنند. در حال حاضر حدود ۵۰ مرکز دیالیز صفاقی در استانها و شهرستان‌های مختلف کل کشور فعالیت دارند.
ـ بخش دیالیز صفاقی از چه سالی در بیمارستان امام خمینی (ره) اهواز آغاز به کار کرد؟
بخش دیالیز صفاقی مرکز امام (ره) در اهواز در آذر ماه سال ۱۳۸۶ افتتاح و شروع به کار نموده و اولین و تنها مرکز دیالیز صفاقی بزرگسالان در استان خوزستان می باشد که افتخار خدمت‌گزاری به بیماران کلیوی شهر اهواز و شهرستان‌های مجاور را داشته است. در این مرکز هم مشاوره درمانی جهت آموزش و شناسایی راههای درمانی به این بیماران برای بیمار و خانواده وی به صورت رایگان ارائه می شود و از انواع درمان‌ها شامل دیالیز صفاقی، همودیالیز و پیوند کلیه به صورت علمی و در سطح درک بیمار توضیحات روشنی برای ایشان ارائه می-گردد و هم امور مربوط به بیماران انتخاب شده برای این درمان و پیگیری اقدامات قبل و پس از جراحی و آموزش نحوه انجام دیالیز صفاقی و مراقبتهای مربوطه و چکاب ماهانه این بیماران و حل مشکلات دیالیزی آنها انجام می شود.
ـ طول عمر مفید دیالیز صفاقی برای یک بیمار در شرایط نرمال چند سال است؟ آیا می-توان به طور دائمی به این نوع دیالیز پرداخت؟
اصطلاح CAPD یا همان (دیالیز مداوم مزمن سرپایی) به روش درمانی دیالیز صفاقی اطلاق می‌شود که لازم است حتما قبل از شروع این درمان، عمل جراحی کاتتر گذاریی (نصب لوله دیالیز) در فضای داخلی شکم در ناحیه پرتیوئن جهت بیمار توسط جراح انجام شود که این کاتتر دائمی می باشد و نیاز به تعویض ندارد و تا سالیان متمادی در صورت مراقبت صحیح بیمار می‌توان از طریق آن درمان به روش دیالیز صفاقی انجام داد. پس از گذشت ۲ تا ۳ هفته از عمل کاتترگذاری و کسب آموزشها و مراقبتهای لازم توسط بیمار و خانواده در بخش از طریق پرستار دیالیز صفاقی درمان شروع گشته و در منزل ادامه خواهد داشت.
این روش درمان دائمی و قابل قبول از نظر طبی جهت جایگزینی عملکرد کلیه ها می باشد و معمولاً در ساعات مقرر روزانه سه الی چهار بار توسط تعویضی محلول دیالیزی در منزل انجام می شود و هر بار حدود نیم ساعت این تعویضی به طول می انجامد. این روش درمان به بیماران فرصت داشتن زندگی سالم و طبیعی تری نسبت به درمان به روش همودیالیز ارائه می‌دهد و در مرکز امام در حال حاضر بیماران، با سابقه حداکثر حدود ۸ سال داریم که تاکنون هنوز دیالیز صفاقی می‌شوند.
ـ شایع‌ترین عوارض دیالیز صفاقی کدامند؟
در صورت رعایت نکردن موازین بهداشتی آموزش داده شده از جانب بیمار ممکن است عارضه پریتونیت (عفونت پرده صفاقی) اتفاق بیفتد. همچنین در صورت عدم مراقبت از محل خروج کاتتر و تعویضی به موقع پانسمان آن عارضه عفونت تونل کاتترو محل خروج لوله از شکم (Exit site) ممکن است رخ دهد که نحوه پیشگیری از این عوارض و علائم آن جهت درمان سریع و به موقع به بیمار در جلسات آموزش به صورت کامل آموزش داده می شود. عارضه سوم ممکن است فتق شکمی رخ دهد (در صورت ضعیف بودن عضلات جدار شکمی) به ندرت نیز ممکن است جابه‌جایی کانتر اتفاق بیفتد.
ـ آیا بیمارانی که بیماریهای دیگری مانند دیابت، هپاتیت، سرطان و… دارند، می توانند دیالیز صفاقی انجام دهند؟
دیالیز صفاقی یکی از ۳ روش درمان بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی (ESRD) می باشد که جهت این دسته از بیماران در هر سنی که باشند و به هر دلیل که دچار این بیماری شده باشند و حتی بیماریهای فوق الذکر یا غیره را داشته باشند مناسب می باشد و در اطفال درمان اختصاصی فقط دیالیز صفاقی است و در بزرگسالانی با مشکلاتی نظیر نامناسب‌بودن رگ‌ها و عدم دسترسی عروقی همچنین بیماران قلبی و بیماران مبتلا به کاهش فشارخون شدید، بیماران جوان و شاغل که می خواهند استقلال در درمان داشته باشند و به شغل یا تحصیل ادامه دهند و وقت خود را در بیمارستان جهت همودیالیز سپری نکنند، همچنین جهت بیمار اینکه همودیالیز را تحمل نمی کنند درمان ارجح می باشد.
ـ مهمترین خدماتی که بخش دیالیز صفاقی به بیماران تخت پوشش خود ارائه می دهد چیست؟
خدمات ارائه شده در این بخش شامل انجام مشاوره با بیمار و خانواده در رابطه با آشنا کردن آنها با وضعیت فعلی بیماری و راههای درمان آن و هدایت بیماران در انتخاب مسیر درمان مناسب و کم عارضه تر می باشد. در صورت انتخاب این درمان توسط بیمار اقدامات قبل و پس از عمل جراحی توسط بخش پیگیری می شود و پس از انجام عمل جراحی کاتترگذاری آموزش نحوه انجام دیالیز صفاقی و مراقبتهای مربوطه و عوارض اورژانس و غیر اورژانسی در دیالیز صفاقی و راهکارهای مقابله و پیشگیری از عوارض توسط پرستار این بخش به بیمار و خانواده ارائه می شود در چندین جلسه به صورت تئوری، عملی و تکرار مطالب جهت عدم فراموش و ارائه پمفلت های آموزش به بیماران.
پس از گذشت ۳-۲ هفته از عمل جراحی و کسب آموزشها و مهارتهای لازم بیمار یا خانواده در انجام دیالیز، درمان شروع شده و در منزل ادامه می یابد و بیماران در صورت مواجه با مشکل خاصی در انجام دیالیز ممکن است به بخش مراجعه کنند و همچنین جهت چکاب ماهانه از نظر بررسی وضعیت بالینی و انجام آزمایشات خون و آزمایشات اختصاصی دیالیز صفاقی از نظر بررسی کفایت دیالیز باید بیمار به بخش مراجعه داشته باشد و تحت نظر این مرکز می باشد. و در ساعات غیرکاری و تعطیلی بخش از طریق تلفن همراه پرستار بخش در صورت بروز مشکل برای بیمار پاسخگو می باشد.
ـ در صورت شیوع بیماریهای عفونی یا سرماخوردگی شدید یا عفونی شدن قسمت‌هایی از بدن بیمار چه اقدامی باید انجام دهد؟
در صورت بروز هر نوع عفونتی در بدن بیمار باید حتما به پزشک معالج عمومی یا در صورت نیاز متخصص مراجعه نماید و وضعیت دیالیزی بودن خود را حتماً به پزشک اطلاع بدهد و جهت درمان عفونت طبق تجویز پزشک اقدام نماید. چون در صورت عدم درمان عفونتها امکان انتقال عفونت از طریق سیستمیک به پرده صفاق و عفونت آن (پریتونیست) ممکن است رخ دهد.
ـ مراقبتهای عمومی خانواده برای یک بیمار دیالیز صفاقی چیست؟
در درمان به روش دیالیز صفاقی نقش حمایتی خانواده بیمار خیلی مهم است که در کنار بیمار باشند و در تقویت روحی، روانی بیمار در ادامه زندگی و پذیرفتن درمان و انجام صحیح آن به وی کمک نمایند و اگر بیمار ناتوانی جسمی یا کهولت سن و یا مشکلات بینایی و خلاصه عدم توانایی در انجام دیالیز صفاقی مشخصاً دارد نقش خانواده در حمایت کامل بیمار مهمتر می باشد.
ـ چه مقدار از داروهای مربوط به بیماران دیالیز صفاقی تحت حمایت دولت و بیمه بیماران خاص و چه مقدار بدون پوشش بیمه و باید آزاد تهیه شود؟
معمولاً کاتتر صفاقی که در شکم بیمار تعبیه می شود و قیمت نسبتاً بالایی نیز دارد بصورت رایگان جهت بیمار استفاده می شود (تهیه آن به عهده شرکت داروسازی ثامن می باشد که در اختیار بخش‌های دیالیز صفاقی قرار می دهد) همچنین محلولهای دیالیزی و ملزومات مربوطه نیز از طرف این شرکت تهیه و ماهانه به صورت رایگان به درب منزل بیماران ارسال می شود به بیمار دیالیز صفاقی دفترچه با کد بیمار خاص از طرف معاونت درمان و سیستم های بیمه گر ارائه می شود که داروهایی نظیر آمپول‌های اپرکس (جهت رفع کم خونی بیمار) و ونوفر رایگان داده می شود.
ولی سایر داروهای مصرفی تحت تعرفه دارویی از داروخانه هستند. همچنین در صورت بستری شدن این بیماران در بخش های نفرولوژی بیمارستانهای دولتی و تحت پوشش علوم پزشکی معمولا هزینه آنها رایگان می باشد.
ـ تفاوتهای درمان به روش همودیالیز یا درمان دیالیز صفاقی:
ـ دیالیز صفاقی
ـ کاتتر صفاقی در ناحیه صفاق باید نصب شود.
ـ درمان و تصفیه خون توسط پرده صفاق که عضوی از بدن می‌باشد انجام می‌شود.
ـ انجام دیالیز در منزع روزانه ۳ الی ۴ باربا تعویضی محلول دیالیزی انجام می‌شود در مدت زمان حداکثر نیم ساعت به صورت نشسته روی صندلی.
ـ تغذیه در این بیماران و مصرف مایعات محدودیت کمتری دارد.(به دلیل چندین بار دیالیز در روز)
ـ همودیالیز(دیالیز خونی)
۱)دسترسی عروقی (فیستول) مناسب نیاز می‌باشد.
۲) تصفیه خون از طریق ماشین همودیالیز انجام می‌شود.
۳) انجام دیالیز در بیمارستان در بخش همودیالیز هفته ای معمولا ۳ بار یا به ندرت ۴ بار توسط پرستار همودیالیز خوابیده ، یا نشسته روی تخت و به مدت ۳ الی ۴ ساعت انجام می‌شود.
۵) تغذیه در این بیماران و مصرف مایعات باید شدیداً کنترل شده و محدود باشد چون یک روز در میان تصفیه خون انجام می‌شود.
ـ مزایای دیالیز صفاقی:
۱ ) به دلیل اینکه عضوی از بدن کار پالایش خون را انجام می دهد بیمار وضعیت طبیعی تری دارد.
۲ ) به‌دلیل عدم تجمع مواد زاید در خون با چندین بار دیالیز روزانه صفاقی کنترل فشارخون و وضعیت بالینی بهتر انجام می شود.
۳ ) سوزن خوردن و درد در این روش وجود ندارد.
۴ ) چون در این روش بیمار هیچ خونی از دست نمی دهد روند بهبودی کم خونی بیماران و نیاز آنها به مصرف آمپول هایی نظیر اپرکس و ونوفر کمتر است.
۵ ) چون عمل دیالیز مستقیماً با خون در ارتباط نیست خطر انتقال بیماریهای واگیردار مانند هپاتیت B و هپاتیت C و ایدز تقریباً در این روش نادر است.
۶ ) باقیمانده کار کلیه را حفظ می کند و بیمار اینکه شرایط پیوند کلیه دارند زودتر بدنشان برای پیوند آماده می شود و شانس موفقیت در پیوند کلیه در این بیماران بیشتر است.
با سپاس دوباره از شما به خاطر وقتی که در اختیار ما گذاشتید
نشانی و تلفن مراکز مهم درمانی و سلامت اهواز برای بیماران دیالیز صفاقی و همودیالیز
آموزش و اصول دارودهی به بیمار
