اکبر دهبان‌نژادیان
کارشناس ارشد و دانشجوی دکتری جغرافیای روستایی
شناخت درجۀ توسعه یافتگی مناطق مختلف و بررسی و مقایسۀ سطح برخورداری آنها به منظور برنامه‌ریزی برای نواحی روستایی امری ضروری است. توسعه یک مفهوم چند بعدی و دارای بار ارزشی است.یعنی توسعه جریانی است چند بعدی و پیچیده که در خود تجدید سازمان و سمت گیری متفاوت کل نظام اقتصادی ـ اجتماعی را به همراه دارد. علاوه بر افزایش و بهبود در میزان تولید و درآمد، شامل دگرگونی اساسی در ساخت‌های نهادی، اجتماعی، اداری و همچنین ایستارها و وجهه نظرهای عمومی مردم است، توسعه در بسیاری موارد حتی عادات و رسوم و عقاید مردم را نیز در بر می‌گیرد.
در سطح بندی مراکز روستایی اساساً جهت ارائه خدمات بهتر به روستائیان در راستایی توسعه و پیشرفت روستا می‌باشد. از پیشگمان تئوری سلسله مراتب کریستالر می‌باشد که تحت تأثیر اندیشه های مکانی ارائه شده وان تونن و وبر به ارائه تئوری مکان مرکزی پرداخته است. در اين بررسی، ميزان توسعه‌يافتگي مراکز پرجمعیت روستایی شهرستان بهمئی با استفاده از ۸ شاخص توسعه در بخش‌هاي جمعیت، اقتصادي، آموزشي، درماني و… مورد بررسي و تحليل قرارگرفت.
در این بررسی، مطالعۀ سطح توسعه یافتگی مناطق روستایی شهرستان بهمئی با استفاده از مدل TOPSIS صورت گرفته است. جامعۀ آماری در این پژوهش شامل ۶ روستای پرجمعیت شهرستان و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران ۳۶۰ نمونه تعیین و با ابزار پرسشنامه مورد مطالعه قرار گرفت. پایایی آن با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ برابر با ۸۸/۰ به دست آمد. نتایج نشان می دهد، که دهستان ممبی اگرچه وسیع ترین دهستان و دارای منابع خدادادی آب می‌باشد ولی با توجه به فاصله زیاد به مرکز شهرستان نسبت به سایر دهستان های مورد مطالعه، به دلیل ساز وکارهای سیاسی و بدون نگاه به توسعه همۀ جانبه، پایدار و علمی روستایی، به بالاترین سطح توسعه در میان دهستانهای مذکور رسید، و لذا تا زمانی که برنامه های توسعه روستایی از دستورالمل‌های سیاسی پیروی می‌کند شاهد توسعه نامتوازن و ناعدالتی در برنامۀ توسعه و در نهایت ناپایداری امر توسعه در کشور خواهیم بود.
شهرستان بهمئي در محدوده جغرافیایی ۳۰ درجه و ۳۹ دقيقه و ۱۰ ثانيه تا ۳۱ درجه و ۱۱ دقيقه و ۲۳ ثانيۀ عرض شمالی و در ۴۹ درجه و۵۱ دقيقه و ۴۴ ثانيه تا ۵۰ درجه و ۲۶ دقيقه و ۴۳ ثانيۀ طول شرقی واقع شده است. شهرستان بهمئي با مساحتی بالغ بر ۱۴۴۷ کیلومتر مربع يکي از پنج شهرستان استان کهگيلويه و بويراحمد در غرب تا شمال غرب اين استان واقع شده است. اين محدوده در سال ۱۳۸۴به عنوان یک شهرستان مستقل ارتقا يافت. اين شهرستان حدود ۴۰ کیلومتری شهر بهبهان می‌باشد و از شمال به شهرستان باغ ملک (خوزستان) و از شرق به شهرستان کهگيلويه و جنوب به شهرستان بهبهان و از غرب و شمال غرب به شهرستان اميديه و رامهرمز(خوزستان) محدود شده است (طوافي زاده، ۱۳۸۵). این شهرستان دارای ۱۸۶ روستا است که ۶ مرکز پرجمعت روستایی، که مرکز دهستانهای این شهرستان هستند مورد بررسی قرارگرفته اند.
شاخص‌های تحقیق در حوزۀ مطالعۀ مناطق مورد بررسی از قرار زیر است:
۱)شاخص‌های جمعیتی
۲) شاخص‌های آموزشی
۳) اشتغال،
۴)آب، برق، گاز
۵)شاخص‌های بازرگانی خدماتی(به ترتیب امتیاز: بانک، فروشگاه تعاونی، نانوایی، تعمیرگاه، قصابی، بقالی)
۶) شاخص سیاسی ـ اداری(به ترتیب، تعاونی(۳)، مرکز خدمات جهاد(۲) و شورا(۱))
۷) شاخص‌های بهداشتی ـ درمانی (به ترتیب اولویت امتیاز دهی به قرر زیر است: تکنسین دامپزشکی، دامپزشک، دندان پزشک، پزشک، داروخانه مرکز بهداشت و خانه بهداشت)
۸) شاخص سواد: آخرین شاخصی که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفت شاخص سطح سواداست هر چند به لحاظ ظاهری باید این شاخص در شاخص آموزشی مورد بررسی قرار می‌گرفت. لذا در این جا ما سطح سواد زن و مرد فارغ‌التحصیل مقطع متوسطه و دانشگاه را بدون توجه به شاغل بودن یا بیکار بودن آنها را مورد بررسی قرار دادیم.
روستاهاي ايران با توجه به نزديكي خاصي كه به طبيعت پيرامون خود دارند، بيشترين تأثير را هم بر محيط گذاشته و هم بيشترين تأثير را از محيط پيرامون خود می‌پذیرند. در اين پژوهش ميزان توسعه‌يافتگي مراکز پرجمعیت روستایی شهرستان بهمئی با استفاده از ۸ شاخص توسعه در بخش‌هاي جمعیت، اقتصادي، آموزشي، درماني و… با استفاده ازروش تاپسيس مورد بررسي و تحليل قرار گرفت و نتیجه به‌دست آمده از برتری روستای ممبی که خود نیز مرکز دهستان می‌باشد حکایت دارد.
شهرک سادات به عنوان محروم‌ترين روستا از لحاظ شاخص‌های فوق برخوردار بوده است؛ بنابراين، اتخاذ سياست‌هاي مناسب و انجام برنامه ها و اقدامات ضربتي براي ارتقای وضع فعلي اين مرکز دهستان از اهميت بسزايي برخوردار است.
بررسي توزيع فضايي از نظر سطح توسعه‌يافتگي در همه روشهاي مورد مطالعه در اين پژوهش، اگرچه روستای ممبی وسیعترین روستا و دهستان از نظر فضای جغرافیایی و داشتن منبع خدادای آب زیر زمینی است ولی بیشتر از آنچه مؤید سازوکارهای علمی یا دلایل روشن اقتصادی باشد به تبعیت از سیاستهای حاکم بر این شهرستان و نظر مثبت به دهستان ممبی با توجه به فاصلۀ زیادی که نسبت به سایر مراکز روستایی از مرکز شهرستان دارد لذا لازم است با نگاه یکسان و باتوجه به نیازهای مردم منطقه و هر مرکز روستایی دولت و مسئولان شهرستان به ارائه خدمات اقدام کنند.
* منبع: هفته نامۀ تشان فردا، آبان ۱۳۹۷، صفحۀ ۶
